Mimo tego, że do oczekiwanej koincydencji dwóch dwudziestek pozostały cztery miesiące, proponuję już uczynić wstęp do podsumowania pierwszych dwudziestu lat, ciągle młodego, wieku. Potrzeba jest pilna nie z racji zbliżającego się roku, ale coraz częściej podejmowanych prób skolonizowania naszej wyobraźni problemami globalnymi np. powagą żeglujących, po oceanie światowym, szwedzkich kinderniespodzianek oraz słomek z drinków Sex on the Beach, których rozdrobnione, niemal molekularne części odnajdowane są na plażach najbardziej dalekich wysp. To oraz podobne mu doniesienia mają wywołać reakcję winy oraz lęku. Wprawdzie na tej plaży nigdy nie byłeś i pewnie nie będziesz, ale odcisk twojego płaskostopia już tam jest. Zanim temu ulegniemy, spójrzmy na część świata nam bliższą, tę którą możemy osobiście zweryfikować, a do diagnozy której nie potrzebujemy wyspecjalizowanych urządzeń, umożliwiających wyszukanie drobin plastiku wśród ziaren piasku.

Usłyszenie klangoru żurawia, dwadzieścia lat temu, powodowało, w większości regionów Polski, podniesienie głowy i oczekujące nasłuchiwanie - przynajmniej u tych, którzy wiedzieli co słyszą. Ptak ten był uznawany za rzadko występujący, nieliczny lub bardzo nieliczny. Jeszcze 10 lat później zniszczenie fragmentu potencjalnego siedliska tego ptaka - nie gniazda nawet, ale potencjalnego siedliska - na trasie budowy A2 Świecko-Nowy Tomyśl, wywołało kompensację przyrodniczą. Na budowę sztucznego mokradła wydaliśmy 4 mln złotych (drugie tyle dla bąka zwyczajnego), bo był to ptak „naturowy”, „dyrektywowy”. W końcu lat 90. szacowano jego liczebność w Polsce na około 5-6 tys. par lęgowych. Teraz jest ich około 30 tys. W handlu nieruchomościami stosuje się wycenę względną. Jeśli tamto sztuczne siedlisko dla pary kosztowało 4 mln zł, to te pozostałe można wycenić na co najmniej 120 mld zł. To około 1/3 budżetu naszego państwa. "Przyroda to nasze bogactwo". Kiedyś, by zrobić dobre zdjęcie tego płochliwego ptaka, trzeba było kryjówki, maskowania i dobrego sprzętu. Kompozycja żurawi w porannej mgle gwarantowała, co najmniej, wyróżnienie w konkursie fotograficznym. Dzisiaj takie zdjęcie można zrobić telefonem, a to nie dlatego, że jest wyposażony w znakomitą optykę i matrycę. Po prostu kolejne, liczebniejsze, nie nękane pokolenia żurawia zmniejszają dystans bezpieczeństwa od człowieka.

Bielik, szybujący po niebie, wzbudzał dwadzieścia lat temu wielkie łaaa (jeszcze nie wow). Człowiek posiadający zdolność jego rozpoznania, zyskiwał w towarzystwie miano kogoś wyjątkowego. Ptak ten  należał do gatunków bardzo nielicznych - wręcz emblematycznych. Nie tylko z powodu sentymentów patriotycznych, ale doznania obecności prawdziwie dzikiej, wyjątkowej i niepowtarzalnej już przyrody. Było to zwierzę otoczone taką wyobraźnią zagrożenia oraz wyjątkowej obecności, że droga S3 w lubuskim, z powodu gniazda w sąsiedztwie projektowanej trasy, odchyliła swój przebieg i wydłużyła się. Bielik przeniósł się w inne miejsce, zanim w ogóle zaczęła się budowa. Ten przykład ilustruje jaką troską otaczano ptaka oraz jak wielka była presja na projektantów i decydentów, mimo wiedzy, że para bielików ma zwykle dwa lub trzy podniebne penthausy do wyboru. Nikt też nie prognozował wielokrotnego wzrostu liczebności tego gatunku. Teraz mamy tylko w Polsce około 1250-1700 par bielików. To prawie dwa razy więcej niż w latach 60. XX wieku w całej Europie. Dzisiaj to piękne zwierzę, po jego dostrzeżeniu wysoko na niebie i oznajmieniu - bielik, wzbudzi co najwyżej: - noo. Awanse społeczne stały się trudniejsze.  

A czy ktoś jeszcze pamięta zagładę jaką wieszczono czapli siwej i kormoranowi czarnemu? Otóż ponad dwadzieścia lat temu, wokół czaplińców, a więc kolonii gniazdowych czapli, ustanawiano pospiesznie strefy ochrony. Stanowiska kolonii lęgowych kormoranów obejmowano ochroną w postaci rezerwatu, a co najmniej użytku ekologicznego. Najbardziej znany w Polsce, z tego tytułu, był rezerwat „Kąty Rybackie”. W okresie około 40 lat kolonia lęgowa zwiększyła się tam o prawie 9 tys. par tego ptaka. Ówcześnie i pomniejsze rezerwaty z kormoranami były przyczyną westchnień miłośników ptaków. Jeśli sięgniemy do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt z roku 1992, w której znalazł się kormoran, to odnajdziemy tam adnotację o tym, że już w latach 80 i na początku 90. XX w. obserwowano wzrost jego liczebności. Może jestem przewrażliwiony, a na pewno nadto uprzedzony, ale przeglądając tę Księgę natknąłem się na wpis, który dziś byłyby uznany za niedopuszczalny i niepoprawny: Krajowa populacja kormorana podlega okresowym oscylacjom liczebności i przemieszczeniom, które prawdopodobnie nie zależą od czynników antropogenicznych. Człowiek bez wpływu i winy? – no nie, to dzisiaj by nie przeszło. A parę zdań niżej: Dotychczas nie ma danych o bezpośrednim negatywnym wpływie zanieczyszczenia wód na te ptaki. Obecnie napisano by to tak: prawdopodobny, istotny wpływ na bazę pokarmową gatunku, a więc także na jego populację, może mieć postępujące: zanieczyszczenie wód powierzchniowych oraz regulacja rzek, turystyka i rekreacja na jeziorach, wędkarstwo i rybołówstwo itd., itd. Dwie dekady później jesteśmy pozbawieni jakichkolwiek skrupułów w formułowaniu zagrożeń, a swoboda w tej dziedzinie nie ma miary. Moralizatorski oraz katastroficzny ton publicystyki zadomowił się w publikacjach naukowych, gdzie zastępuje wyniki badań, stanowiąc wyrób naukowopodobny. Jak sobie przypomnę co oraz ile zrzucano wtedy do wód, jaki był tego sposób i stopień oczyszczania, to jestem pełen podziwu dla ówczesnej powściągliwości redaktorów Czerwonej Księgi. To co jeszcze bardziej mnie zaciekawia to brak zainteresowania czym ta rosnąca populacja ichtiofagów się wyżywiła oraz jaki to miało wpływ na rybostan Bałtyku, rzek, jezior i wreszcie stawów. Nie mam zamiaru rozczulać się na ilością spożywanych przez kormorana ryb. Oczywiście zazdroszczę. Zastanawia mnie co innego: może w okresie wzrostu populacji kormorana nie było aż tak źle z rybą i jej środowiskiem? Zanim zaczniemy użalać się nad własną zazdrością, nad tym co oraz ile kormoran potrafi połknąć, proponuję byśmy skupili uwagę najpierw na Duńczykach: czy jeszcze karmią świnie, w największych europejskich chlewniach, przerobionym szprotem oraz małym śledziem? Na przełomie mileniów mieliśmy w Polsce około 15 tys. par lęgowych kormorana. W roku 2010 było to 27 tys. par, a uważano ten wynik za rekordowy do lat 2016-2017, kiedy to odnotowano około 30 tys. par tego rybojada.

Bobrowe żeremia i nory należały, jeszcze dwadzieścia lat temu, do absolutnej rzadkości. Miejsca stałych siedzib tego zwierzęcia uznawano za najbardziej dzikie ostoje. Był to wtedy symbol dzikiej przyrody niczym bielik. Stanowiska bobrowe na jeziorach, dzisiaj powszechne, w zasadzie były niezaznane, a właściwie zapominane tak głęboko, że było to przyczyną zabawnego zdarzenia, o którym słyszałem z pierwszej ręki. Otóż podczas prac archeobotnicznych na jednym ze stanowisk zachodniej Polski, w torfowej warstwie kulturowej odkryto drobne, drewniane figurki z wyraźnymi śladami rzeźbienia. Znalezisko było zlokalizowane na półwyspie jeziora, a liczne, zaczerniałe drewienka, jakby postaci, nagromadzone były w jednym miejscu. Ewidentnie nieprzypadkowo. Takie wyzwanie dla archeologów, w warstwie z późnego paleolitu, w połączeniu z dodatkowym kontekstem innych znalezisk, inspiruje zwykle domniemaniem stanowiska kultu oraz reliktów kultu, tzn. tych właśnie figurek. To co w terenie uznano za potencjalną sensację, już w laboratorium, w powiększeniu, okazało się bobrowymi zgryzkami gałązek, a ryty kamiennego ostrza, śladem bobrowych zębów. Dwie dekady temu szacowano liczebność bobra na około 20 tys. osobników. Obecnie to szacunek w liczbie około 124-125 tys. Reprezentanci tych tysięcy właściwie pozbawili wielkich, starych drzew znane mi odcinki środkowej Odry, Warty, Obry. Nad brzegami pozostały obce naszej florze jesiony pensylwańskie i stojące szkielety dębów. Krajobraz z bobrem zmienił się nie tylko nad rzekami, a takiej zmiany nikt nie prorokował, ani się spodziewał. Często rozczulają nas stare, okorowane lub już powalone przez bobra drzewa, ale w jakich okolicznościach mogły one tak wyrosnąć? Zanim zaczniemy winić zwierzę, popatrzmy bardziej przyjaźnie na siebie. Kto przez dziesiątki, niekiedy setki lat ich nie wycinał? Kto zachwycał się ich pięknem i dostojeństwem? Może doniesienia o naszym powszechnym zezwierzęceniu i barbarzyństwie były i są przesadzone?

W drugim dwudziestoleciu XXI wieku powinno się potęgować masowe wymieranie płazów, tak bowiem widziano w Polsce przyszłe skutki: zanieczyszczenia i niszczenia siedlisk wodno-błotnych, suszy oraz kwaśnych deszczy. Szczególnie te ostatnie były straszakiem końca XX wieku. Płazy za życia miały być płazy oskórowane, tuż przed tym, zanim kolejne krople wypalą dziurę w skórze naszych dzieci. Publikacje naukowe z tamtych lat były pełne doniesień o deformacjach kijanek i osobników dorosłych skutkiem zanieczyszczenia wód. Zasłużony, dla poznania rodzimej fauny, wychowawca wielu pokoleń herpetologów, prof. Leszek Berger postulował, w podręczniku z roku 2000: ochronę stanowisk godowych i lęgowych płazów, restaurację starych zbiorników i budowę nowych, grodzenia, w miejscach wędrówek płazów, dróg oraz przejścia pod  drogami. Czy dacie Państwo wiarę, że każdy z nich jest realizowany, a w wielu miejscach w Polsce płazy już stanowią istotny problem rozwoju gospodarczego np. lokacji dróg, linii przesyłowych, osiedli, a nawet eksploatacji już czynnych kopalni? Wszędzie tam wypracowywane są sposoby minimalizacji wpływu na te zwierzęta i ich, często antropogeniczne, siedliska. Znam stanowisko na rekultywowanym wysypisku śmieci, które miało zostać zalesione, ale w trakcie prac budowalnych, a w ich wyniku, pojawił się tam płytki zbiornik. Został natychmiast skolonizowany przez rzekotkę drzewną, która miała stanowiska wokół. Wykonawca rekultywacji skrępowany obecnością gatunku chronionego oraz jego siedliska nie mógł skończyć rekultywacji, którą nakazywało mu prawo. Kompromis  osiągnięto. W innym przypadku ropucha szara skolonizowała wykopane doły z wodą, mające stanowić atrakcję na leganie funkcjonującym torze dla quadów oraz motokrosu. Jak tu robić biznes z tak nieoczekiwanym, chronionym prawem, gościem?  Problemem technicznym i prawnym są płazy kolonizujące systemy odwodnienia, rowy i zbiorniki, wzdłuż dróg szybkiego ruchu w Polsce. Mimo specjalnych siatek zabezpieczających, mimo kosztownych prefabrykatów z polimerobetonu, płazy pokonują te najtrudniejsze przeszkody by rozmnażać się w wodzie, do której człowiek uniemożliwia im dostęp. Nie dzieje się to w sytuacji braku zbiorników w otoczeniu, a wprost przeciwnie, to one są źródłem ekspansji. Co tyczy budowy nowych zbiorników to budowane są takie, które wprost dedykowane są płazom (specjalne projekty ochroniarskie i kompensacje przyrodnicze), a przecież wiele takich siedlisk jest tworzona przy okazji. Realizowany przez Lasy Państwowe (PGLLP) program zwiększania możliwości retencyjnych oraz przeciwdziałanie powodzi i suszy w ekosystemach leśnych na terenach nizinnych, przyczynił się do powstania, tylko w latach  2007-2014, 3500 zbiorników (niebagatelne 40 mln m3 wody). Jeszcze w roku 2001 wszystkie płazy, ogoniaste i bezogonowe, podlegały gatunkowej ochronie ścisłej. W roku 2016 do ochrony częściowej przesunięto: ropuchę szarą, żabę wodną, jeziorkową, śmieszkę, trawną, traszkę zwyczajną i górską, salamandrę plamistą.      

Może to zbyt odważne stwierdzenie, ale odnoszę wrażenie, że wilk, dwadzieścia lat temu, po prostu nie istniał w zbiorowej wyobraźni, a z całą pewnością nie w takim wymiarze jak obecnie. Jeśli ktoś wybierał się np. na szlaki górskie naszych Karpat, to był zwykle świadomy ostrożności wobec niedźwiedzia - wtedy oraz obecnie to dobra rada by trzymać się od tego zwierzęcia z daleka - ale kto słyszał o wilku? Nie mówię tego w kontekście jakieś bojaźni, ale odnotowania obecności. Spotkanie wilka, albo jego tropów, nawet w parku narodowym było wyjątkowe. Nie znam żadnego naukowego opracowania, które by prognozowało trzykrotny wzrost wilczej populacji oraz fenomenalną dyspersję w całej Polsce, dokonane w ledwie 20 lat. Znam natomiast takich, którzy prorokowali rychłe wymarcie gatunku wskutek ludzkiej działalności, np. modernizacji i budowy dróg, a przede wszystkim skrywanej, wyssanej z matczynym mlekiem oraz bajką na dobranoc, rzekomej nienawiści wobec tego zwierzęcia. W tym okresie wzrosła też, wielokrotnie więcej niż liczebność wilka, liczba jego znawców. Ostrzegam – jak w przypadku niedźwiedzia, że wśród nich są prawdziwe drapieżniki obsikujące (znakujące) i pilnujące swojego terytorium bardziej skutecznie niż wilki. Są to wyspecjalizowani łowcy grantów, dotacji oraz zleceń, gotowi zagryźć konkurencję i każdego kto ośmieli się powiedzieć, że wilkowi jest lepiej niż było. Jeszcze raz przypomnę (Bajka o lepszej zmianie), w tle wzrostu liczebności wilka, rysia i niedźwiedzia, słowa prof. Andrzeja Bereszyńskiego: obecność lub brak dużych drapieżników jest najwyraźniejszym wskaźnikiem stanu i skuteczności ochrony przyrody. O ile spotykam jeszcze nasączone emocją przeludnienia (Dmuchawców jest za dużo) zwroty „liczba ludności wciąż rośnie” to nigdy nie słyszałem by z równą siłą ktoś wypowiedział: liczebność wilków wciąż rośnie, liczebność niedźwiedzi wciąż rośnie, liczebność rysia wciąż rośnie.

Oczywiście znajdziemy i takie gatunki, których liczebność wykazuje trendy spadkowe, które od dziesięcioleci podlegają ochronie i mają status gatunku zagrożonego wymarciem. Jednak w mijającym dwudziestoleciu żaden gatunek, który swym zasięgiem obejmował między innymi Polskę nie wymarł tu w sensie geologicznym (Nic tak nie ożywia jak coś wymarłego). To powinno szczególnie dziwić, dlatego że nie ma miesiąca bez doniesienia w podobnym tonie: Co najmniej 20 gatunków zwierząt roślin i grzybów ginie z planety każdego dnia w wyniku zanieczyszczeń i przekształceń w ich naturalnym środowisku. Szacuje się, że w ciągu najbliższych 30 lat tempo to wzrośnie do ponad 100 gatunków dziennie. To cytat ze strony Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, a więc poważnej ministerialnej instytucji, która notkę o przyrodzie i różnorodności biologicznej, zawierającej to dzienne tempo „ginięcia”, zaczyna od: Naukowcy poznali i opisali niespełna dwa miliony gatunków roślin i zwierząt, podczas gdy na Ziemi żyje przypuszczalnie około dziesięć milionów. Nie chce mi się nawet szydzić z algorytmu tej głupoty. 

Jeśli napisałbym, że w ostatnim dwudziestoleciu tempo zalesienia w Polsce wykazuje trend spadkowy i jest jednym z mniejszych w UE, że wycinamy coraz więcej drzew w lasach, że w proporcji wieku oraz powierzchni lasu przeważają młode nad starymi, że dominującym jest ciągle uprawa sosny, to wszystko byłaby prawda. Po takiej prezentacji, u niejednego zielonego, w sensie wyznawanej ideologii i znajomości tematu, pojawiłby się grymas aprobaty. Zaraz potem mógłbym być posądzony o plagiatowanie komunikatów, którymi karmią ekologiści siebie oraz swoje ofiary. Każda z tych informacji jest, wbrew pozorom, pozytywnym i oczekiwanym skutkiem realizowanego w Polsce planu zalesienia. Od niespełna 21% lesistości kraju po II wojnie światowej, przez około 28,4% na przełomie mileniów, aż do zaplanowanych 30% na rok 2020 i 33% na rok 2050. Czy Twój znajomy lub nieznajomy, z twarzy całkiem podobny do nikogo, zagadnął cię kiedyś następująco: - jestem wstrząśnięty tym co się wyrabia z drzewami w naszej okolicy. Wiesz pan/pani co się dzieje? Przecież leśnicy znowu posadzili u nas prawie 250 tys. drzew. I tak co roku, od wielu lat. Co będzie z naszymi dziećmi i wnukami? Jak one będą tu żyły? Jestem pewien, że nikogo takiego nie spotkaliście, a przecież to też interpretacja statystyki. Co roku leśnicy sadzą 550 mln drzew w ramach odnowień i zalesień. Gmin mamy 2,4 tys. co statystycznie wskazuje, że na każdą gminę w Polsce przypada, co roku, 222 tys. drzew, a na obywatela 15 sztuk. Większość z tych drzew nie doczeka wieku dojrzałego. W przyjętym sposobie gospodarki, naśladującym naturę, na 1 ha uprawy sadzi się około 10-16 tys. sadzonek, a docelowo będzie ich od 300 do 600. A co z drzewami na terenach zieleni, na ugorach, nieużytkach, miedzach, w parkach, na skwerach, przy drogach, przy domach, w ogródkach i sadach? Co z drzewami których nikt nie liczy oraz nie sumuje by straszyć dendrofobów statystycznymi trendami? O przepraszam, pomyłka. Drzewa te są liczone przy kalkulacji opłaty za usunięcie, którą to lud prosty, a rozumny, nazywa karą za wycinkę. Obciążony taką opłatą, w obecnie funkcjonującym prawie ochrony przyrody, najpierw przeklnie swoich rodziców lub dziadków za posadzenie i pielęgnowanie drzewa, następnie będzie stronił od tak pochopnego czynu, by nie obciążać dzieci i wnuków swym sentymentem do przyrody, a co więcej przekona sąsiadów by też drzew nie sadzili. Całkiem zdeprawowani przez prawo ochrony przyrody pomogą drzewu odejść. Na szczęście ludzie drzewa sadzą mimo tych zniechęceń, a jeszcze większego szczęścia potrzebujemy by to nieszczęsne prawo zmienić. O mało co zapomniałbym o kierowanych przez UE, z dobroci serca oczywiście, funduszach na zalesienia gruntów rolnych w Polsce, które, tak podejrzewam, cieszą producentów rolnych z np. Holandii lub Danii, chyba wielokroć bardziej wspomaganych.

Dwadzieścia lat temu wylewiska ścieków nie należały do rzadkości, podobnie jak otwarte kanały ściekowe. Wprawdzie już je zamykano, ale wydawało się, że całej Polski nigdy nie będzie stać na nowoczesne oczyszczalnie ścieków. Sam uczestniczyłem w zalesianiu takiego wylewiska, znajdującego się koło mojej wsi pod lasem, a około 600 m od jeziora. Dzisiaj rośnie tam dwudziestoletnia brzezina z podrostem sosny. Turyści z pobliskiego ośrodka wczasowego, wypoczywający nad cudownie czystym jeziorem, nie mają pojęcia, czym był kiedyś ten lasek z maślakami. Produkty uboczne ich przemiany materii płyną kolektorem ściekowym daleko stąd, do oczyszczalni ścieków, nie zagrażając wspomnianemu zbiornikowi. Na wiosce nie ma już wygódek z wyciętym serduszkiem na drzwiach, cała jest zwodociągowana i skanalizowana.    

A propos jezior. Mycie samochodów nad jeziorami i rzekami już dwadzieścia lat temu należało do rzadkości, ale się zdarzało, mimo że było piętnowane, a nawet karane np. przez Straż Ochrony Przyrody. Ta organizacja, której członkowie mieli prawo kontrolowania, legitymowania, a nawet „mandatowania”, została zlikwidowana w roku 2001. Mimo ponurych proroctw z tym związanych, lud Polski, niekontrolowany i nieścigany, posądzany o całkowitą ignorancję „ekologiczną”, nieprzymuszony zerwał z wieloma niekorzystnymi dla przyrody okolicznościami. Takiej sceny jak z serialu Czterdziestolatek, tzn. gromadnego mycia samochodów nad Wisłą, utrwalonego, w którymś z odcinków z końca lat 70. XX w, dzisiaj nie doświadczymy, ale zastanówmy się czy były wtedy powszechne myjnie samochodowe? Jeszcze wtedy samochody były czymś nadzwyczajnym, a co dopiero ich myjnie. Dzisiaj  nawet uczestnicy rajdów samochodów terenowych, których pojazdów niemal nie widać zza warstwy błota, jadą do profesjonalnych myjek zdala od lasu, jezior i rzek.  

To może jeszcze o samochodach. Powszechna w użyciu była benzyna ołowiowa, nazywana etyliną, w której istotnym składnikiem, regulującym proces spalania, był szkodliwy dla środowiska tetraetyloołów, z którego, wprost z rury wydechowej, uwalniały się związki ołowiu do atmosfery i gleby. Chyba dopiero w roku 2005 benzyna bezołowiowa wyparła benzynę uniwersalną, która była chwilowym zastępnikiem etyliny. W roku 1999 Polska należała do większości krajów, gdzie używano benzyny ołowiowej. Obecnie jest takich krajów ledwie kilka (3 w 2017 r.). W okresie około 20 lat emisja ołowiu z transportu drogowego do powietrza zmniejszyła się, tylko w Polsce 35-krotnie, przy dwukrotnym wzroście liczby samochodów zarejestrowanych. Obecnie głównym źródłem emisji ołowiu w tej dziedzinie jest zużycie opon, hamulców i nawierzchni dróg. W okresie 20 lat spadły szacowane ilości prawie wszystkich emisji zanieczyszczeń ze środków transportu drogowego (jeśli ktoś ma ochotę na analizę szczegółów to proponuję śledzić wyniki roczne w kolejnych rocznikach ochrony środowiska GUS, a zalecam ostrożność wobec danych z jubileuszowego zestawienia GUSu z roku 2018). W tym czasie prawie dwukrotnie wzrósł wskaźnik emisji dwutlenku węgla, który to klimatolodzy i paleoklimatolodzy pozwolili uczynić niemal jedynym wskaźnikiem stanu oraz  przyszłości klimatu.    

A skoro było trochę o ściekach, to nich będzie nieco więcej. Dwie dekady temu (2000 r.) objętość ścieków wymagających oczyszczenia wynosiła 2,5 km3, z tego oczyszczaniu poddawano 2,2 km3. Ścieków nieoczyszczonych, które trafiły do wód lub do ziemi, było 0,3 km3. Zdaję sobie sprawę, że te objętości na razie nic nie „mówią”, ale zaraz zaczną. By pomóc wyobraźni przypomnę, że nasze największe jezioro, Jezioro Śniardwy, ma około 0,66 km3 objętości wody, a całkowity odpływ rzeczny z terytorium kraju wynosi przeciętnie około 61,5 km3 w roku. Trzy dekady wstecz było to odpowiednio około: 4,4 km3, 2,8 km3 oraz, uwaga, 1,5 km3 ścieków nieoczyszczonych. Proporcja 64% ścieków oczyszczonych do 36% nieoczyszczonych. W roku 2017 wyglądało to tak: 0,88 km3, 0,77 km3 oraz 0,1 km3. Zestawienie tych objętości z dziesięcioleci jest dla mnie tak zdumiewające, że choć to trochę głupio pisać, a strawniej byłoby powiedzieć, powtórzę raz jeszcze: 0,88 km3 ścieków wymagających oczyszczenia, 0,77 km3 ścieków oczyszczonych oraz 0,1 km3 ścieków nieoczyszczonych. W okresie 20 lat zmniejszyliśmy niemal trzykrotnie: objętość ścieków wymagających oczyszczenia, objętość ścieków oczyszczanych oraz ścieków nieoczyszczonych. Gdzie się to podziało i co jest tego przyczyną? Nastąpiły zmiany w gospodarce oraz zmiany w gospodarowaniu wodą. Wiele zakładów przemysłowych przestało istnieć, a wraz z nimi oczyszczalnie ścieków (prawie 700 w 20 lat). W zakładach i instalacjach zaczęły pojawiać się bardzo skuteczne obiegi zamknięte. A jeśli chodzi o gospodarowanie wodą, to pozostawiam w dobrym nastroju tego, kto przypuszcza, że wzrosła tzw. świadomość ekologiczna wskutek realizacji kosztownych projektów edukacyjnych. Przede wszystkim wzrosła cena wody i jej oczyszczania, a to jest skuteczny mechanizm dbałości o środowisko własnego portfela. W roku 1999 około połowa (52%) ludności Polski korzystała z oczyszczalni ścieków. Obecnie ponad 70% mieszkańców Polski korzysta z oczyszczalni (73,5% w roku 2017/niekiedy podaje się, że to już ponad 80%), zaś sama liczba oczyszczalni ścieków komunalnych wzrosła o prawie 1000 (2417 oczyszczalni w roku 2000, a już w roku 2017: 3258 oczyszczalni). Średnio w roku oddawaliśmy do użytku około 50 oczyszczalni komunalnych, nie wliczając w tę sumę obiektów zmodernizowanych oraz oczyszczalni przydomowych. Ciągle wzrasta także odsetek tych oczyszczalni, które mają układy umożliwiające zwiększoną redukcję biogenów: związków azotu i fosforu.

Jestem prawie pewien, że gdybyście otworzyli jakieś opracowanie o stanie wód powierzchniowych w waszej okolicy, to by się okazało, że większość ma w sąsiedztwie wody w stanie ekologicznym sklasyfikowanym co najwyżej jako umiarkowany lub słaby. Zdecydowana mniejszość ma w okolicy wody w stanie dobrym, niekiedy złym, a niezwykle rzadko w stanie bardzo dobrym. O dominującej klasyfikacji wód w Polsce (umiarkowany lub słaby) decyduje ich odniesienie do „prawie naturalnego” ekosystemu wzorcowego. Tej referencji nie są w stanie sprostać oceny stanu: bezkręgowców bentosowych, ichtiofauny, fitoplanktonu oraz makrofitów. W przypadku klasyfikacji stanu chemicznego wód powierzchniowych dominujące są wody w stanie poniżej dobrego o czym decydują wskaźniki takie jak np. difenyloetery bromowane w biocie, benzo(a)piren w wodzie, heptachlor w biocie oraz benzo(g,h,i)perylen w wodzie. Nie żebym rozumiał o co chodzi. Oczarowuje mnie ten hermetyczny język porozumiewania się z podatnikiem, sponsorującym monitoring stanu wód, mający wzbudzić poczucie niższości, zresztą uzasadnione (z ust Króla Juliana: - A teraz wzbudzę w was poczucie niższości. Zresztą uzasadnione.). Ocena tak skalsyfikowanych wód, wypada, dla zdecydowanej większości wód rzecznych i jeziornych, jako zła. Sporadyczne, pojedyncze są przypadki z oceną dobrą. Jak to się ma do tego co napisałem wyżej? Gdzie się podziały podziały klasowe, Maurice? – że zacytuję ponownie najwyższy majestat Juliana w odniesieniu do dawnego, trzystopniowego systemu klas czystości wód w Polsce? Odchodzi w zapomnienie. Począwszy od roku 2004 wdrażamy system klasyfikacji i oceny stanu jakości wód powierzchniowych oraz podziemnych zgodny z Ramową Dyrektywą Wodną. To co w końcu lat 90. i na przełomie mileniów już było odnotowywane, tzn. ledwie widoczna poprawa stanu czystości wód, zarejestrowana np. „przejściem” systematycznie badanych jezior z kategorii wód pozaklasowych do klasy III, a niektórych z klasy III do II, zostało przyćmione przez nową metodykę oraz o wiele bardziej restryktywną ocenę jakości wód. Nieustannie modyfikowany, od roku 2004, systemem kryteriów klasyfikacji i oceny spowodował, że wody są w coraz gorszym stanie mimo, że faktyczny ich stan mógł się w ogóle nie zmienić, np. w roku 2016 nastąpiły kolejne, gruntowne zmiany sposobu klasyfikacji fizykochemicznych elementów jakości wód powierzchniowych. A jak to się stało, że ponoć wody w krajach zachodu Europy są w stanie lepszym niż nasze? Przyczyn tej „hydrozagadki”  może być wiele. Jedno z publicystycznych niedomówień, a nie faktycznej dbałości o stan wód, wynika wprost z dyrektywy wodnej, która wydziela wody: naturalne, silnie zmienione i sztuczne. Każde z nich ma inną referencję, ocenę i zobowiązanie do poprawy. Jeśli w Polsce mamy większość wód sklasyfikowanych jako naturalne  - co, tak jak w przypadku siedlisk przyrodniczych, jest naszym „przeklętym dziedzictwem” - to nasze wody będą w stanie gorszym niż te silnie zmienione i sztuczne u naszych sąsiadów. Co więcej, właśnie te naturalne wymagają znacznie więcej wysiłku w dążeniu do wyidealizowanego wzorca. Prosta zagadka, z równie prostą odpowiedzią brzmi: na którym typie wód najtrudniej zorganizować i utrzymać drogę wodną dla barek?

To może wystarczy, wszak miałem uczynić ledwie wstęp do podsumowania pierwszych dwudziestu lat. Wydawać się może, że Kasandr ekologizmu apokaliptycznego mamy nadto. Począwszy od starych profesorów, którym nie spełniła się głodowa śmierć dziesiątek milionów ludzi, poprzez nieco młodsze celebrytki, rozdziewające się z gorąca klimatu, aż po nastolatki, które ze względu na swe wyjątkowe zdolności, np. widzenie dwutlenku węgla w powietrzu, mogłyby zasiadać w szkole mutantów profesora Xaviera dla Utalentowanej Młodzieży X-Men. To co rzeczywiście widać gołym okiem, to niezaprzeczalny fakt, że coś, coraz bardziej zniecierpliwione, rezonuje złą nowinę. Tymczasem, pierwsze dwadzieścia lat XXI wieku, który miał być i ma być okresem katastroficznych scenariuszy, wraz z lokowaniem wyprodukowanego przez człowieka końca świata, rozczarowuje, a każdy z nas jest cichym mecenasem tego sukcesu. Być może to przyczyna narastającej irytacji.        

 

 

---

tagi: ochrona przyrody  ochorna środowiska  rok 2020 

	Greenwatcher
	26 sierpnia 2019 15:32

60     3964    19 zaloguj sie by polubić