Ostatniego dnia marca roku 1895 telegraf poniósł wiadomość cesarza Wilhelma II do nadprezydenta Prus Zachodnich. Na ten sygnał Gustav von Gossler otworzył, ostatnim wkopem łopaty, sztuczny przepływ wód Wisły do Bałtyku. Była godzina 15:45. Na miejscu zgromadzili się inżynierowie, kupcy, przemysłowcy oraz tłum wieśniaków i rybaków. Świadkowie zapamiętali uroczyste słowa świeckiego urzędnika: błogosławię to wielkie dzieło Prowincji Zachodniopruskiej. Dla nadprezydenta i świty zbudowano, dla lepszego prospektu, platformę widokową. Woda przelała się metrowej szerokości wykopem w kilkusetmetrowy kanał o szerokości 50 m. W ciągu pół godziny Wisła poszerzyła wypływ z grobli w mierzeję do 80 m. W następnych godzinach porwana została do morza pusta platforma nadprezydenta, a szerokość koryta na wejściu w pole nagich wydm miała już ponad 200 metrów. Nurt nadal porywał piaszczyste brzegi i wlekł je do Bałtyku. W kolejnych dniach nad bezpieczeństwem gapiów czuwał żandarm, a rzeka sama, już bez udziału człowieka, rzeźbiła swoje koryto. W ujściu osiągnęła wtedy ponad 400 m.        

Powyższy opis dotyczy pokonania krótkiego fragmentu w Mierzei Wiślanej. Rząd Prowincji wykupił, dla wykonania całego przekopu Wisły do morza, pas uprawnej ziemi o długości 7,5 km i średniej szerokości 1,1 km. Zlikwidowano 60 zamieszkałych gospodarstw. Firma Ph. Holzmann i spółka z Frankfurtu nad Menem miała wykonać imponujący, siedmiokilometrowy suchy wykop, o szerokości od 250 do 400 m, między starym wałem Wisły, a podnóżem samej mierzei. Wyłoniona w przetargu, miała już doświadczenie z prac ziemnych przy budowie Kanału Kilońskiego. Nad Wisłą i Bałtykiem prace miały objąć ponad 8 mln m3 ziemi, z której cześć przeznaczono na: wzniesienie nowych wałów przeciwpowodziowych, umocnienie brzegów, przegrody Wisły Gdańskiej i Wisły Elbląskiej. Sprowadzono z daleka maszyny wydobywcze, 20 składów wagonów i 25 lokomotyw, pompy odwadniające i żurawie dźwigowe. Materiały budowlane dostarczano rzeką, a z Wisły przeładowywano je na wagony. Były to głównie kamienie. Otoczaki transportowano z Prus statkami żaglowymi, a kamień łamany małymi parowcami z Bornholmu. Oprócz tego faszyna, większe drewno na konstrukcje i na umocnienia. Pracowało około 40 różnych maszyn parowych, a więc musiało być dowożone jakieś energetyczne paliwo do pieców. Miejsca przeładunkowe były oświetlone prądem elektrycznym. W codziennej pracy było 1000 robotników, a same roboty trwały między 1891 a 1895 rokiem. W pierwszych czterech latach budowano główny przekop. Zalano go jesienią roku 1894. W kilka miesięcy później, wspomniany von Gossler wykonał ostatni, symboliczny wkop, skracając Wiśle drogę do Bałtyku. A był to dopiero początek regulacji ujścia rzeki, który trwał do roku 1915. Prace objęły między innymi: Wisłę Gdańską i Elbląską, Nogat, samo koryto Wisły i wały przeciwpowodziowe na odcinku od Tczewa do Świbna oraz od Białej Góry do Mikoszewa. Wybudowano kilka portów, nowe przeprawy i fragmenty nowych łożysk rzek. Prócz tego były prace w depresjach oraz w deltach rzek, uchodzących do Zalewu Wiślanego. W terenie polderów pojawili się ludzie, a kolejne pokolenia pionierów, żyją tu do dzisiaj w takiej zależności od przyrody, której nie ogarnia wyobraźnia najbardziej zajadłego ekologisty.   

Skala przedsięwzięcia i zmian, które ona spowodowała, była i jest gigantyczna. Nie muszę chyba nikogo nadmiernie przekonywać, że obecnie sama myśl o podobnej inwestycji i podobnym zasięgu oraz skutku oddziaływania byłaby absolutnie niedopuszczalna. Sama tylko myśl, a tylko dlatego, że współczesne ograniczenia, głównie umysłowe, dominują tysiąckroć bardziej nad współczesną wiedzą i technologią niż adekwatna proporcja z przełomu wieków XIX i XX. To prawda, że starsza brała się z niewiedzy, ale dla niej jest usprawiedliwienie, bo nauki przyrodnicze wyłonią np. ekologię i sozologię dopiero w drugiej połowie wieku XX. Dla współczesności usprawiedliwienia nie ma, bo ona wykorzystuje owe dziedziny niemal wyłącznie  do rozszerzania sfery lęków i strachów.

Nikt z ówczesnych budowniczych nie mógł się spodziewać, że w obszarze zmian, które dziś byłyby nazwane negatywnymi i znacząco negatywnymi, będą kiedyś powołane niemal wszystkie formy ochrony przyrody, z wyłączeniem parku narodowego. Cały antropogeniczny przekop został objęty granicą obszaru Natura Ujście Wisły PLB220004, a koryto w przerwanej mierzei jest w granicy obszaru Natura 2000 Ostoja w Ujściu Wisły PLH220044. Fragment usypanego przez zniewoloną Wisłę stożka ujściowego jest najważniejszym na mierzei, faunistycznym rezerwatem przyrody o nazwie Mewia Łacha, gdzie celem ochrony jest: zachowanie, ze względów dydaktycznych i naukowych, kolonii lęgowych rzadkich gatunków rybitw, miejsc lęgowych odpoczynku i żerowania ptaków siewkowatych i blaszkodziobych oraz krajobrazu stożka ujściowego Wisły. Rezerwat ten ustanowiono dokładnie w 100 lat od daty rozpoczęcia budowy przekopu Wisły, a wątpię by ktoś raczył ową koincydencję zauważyć. Jest to prawdopodobnie jedyne miejsce, gdzie na bałtyckich plażach i łachach Mierzei Wiślanej swobodnie gniazdują ptaki wodno-błotne. Tutaj polują i wypoczywają bałtyckie foki. Przypomnę, że cały czas mówimy o terenie gwałtownie naznaczonym ludzką działalnością. Sama mierzeja, mimo że przekopana, jest wyjątkowym i pierwszorzędnym w skali kontynentu obszarem koncentracji i migracji awifauny wędrownej. Wisła Elbląska oraz Wisła Gdańska - odcięte śluzami, wraz z niemal całymi Żuławami Gdańskimi, są w obszarze chronionego krajobrazu. Część Nogatu, wraz ze śluzą, jest w granicy dwóch obszarów Natura 2000 Dolina Dolnej Wisły PLB040003 oraz Dolna Wisła PLH220033 itd., itd. Wiem, że dręczę tą wyliczanką, ale każda z tych form ochrony przyrody powstała w miejscu, gdzie z przyrodą walczono i gdzie odnajdziemy ślady ludzkiej działalności. Niekiedy tak zabliźnione, tak wpasowane w powierzony „ogród”, że nie sposób odróżnić co jest dzikie, a co antropogeniczne. Dodatkowo, bo naturalność nie jest jedynym przedmiotem ochrony przyrody, nieprzeciętne są tu: bogactwo siedlisk przyrodniczych, różnorodność biotyczna i abiotyczna, złożoność i zależność ekosystemowa.

W zasięgu oddziaływania regulacji ujścia Wisły znalazł się także Zalew Wiślany - obecnie w unijnej formie ochrony o nazwie Zalew Wiślany PLB280010 oraz Zalew Wiślany i Mierzeja Wiślana PLH280007. Już ponad 100 lat temu byli tacy, którzy przejęci inwestycją regulacji ujścia Wisły prognozowali wypłycenie cieśniny Piławskiej i jej niezdatność do żeglugi. Teraz są i tacy, którzy będą nas przekonywać, że obecna tu przyroda to jej marne resztki, których nie wolno naruszać, a wszystko trzeba przywrócić do stanu jaki tu kiedyś był. Można by ich wysłać do zamku Karpniki, by pogadali z portretem Hohenzollerna. Niestety skutkiem postępu jest to, że każdy dziad może gadać, do woli i bez odpowiedzialności, a trzeba go wysłuchać. Nie tylko tu zachodzi umysłowy regres, albowiem konsekwencją jest to, że owe bogactwo przyrodnicze ma obniżać potencjał rozwojowy i podwyższa jego koszty. Tam, gdzie jest deficyt przyrody nic takiego się nie dzieje, a co więcej poprawy nie widać. I to jest norma. Chyba też wybiorę się z tym problemem do Schloß Fischbach. Tymczasem wracam do przekopu.

Pięćdziesiąt lat przed jego podjęciem, w roku 1840, Wisła sama dopuściła się katastrofy ekologicznej. Gdybyśmy byli jej bezpośrednimi sprawcami byłaby ona nazwana największą w czasach historycznych na Mierzei Wiślanej. A może nawet w Europie? Na przełomie stycznia i lutego tamtego roku, mniej więcej w połowie biegu Wisły Gdańskiej, zwanej także Martwą, w pobliżu wsi Górki, utworzył się zator lodowy. Gwałtowne wezbranie nie znalazło tym razem ujścia na Żuławy Gdańskie, ale przedarło się na północ pod mierzeję. Tu jest nasz pośredni udział albowiem tereny na południu chronił przeciwpowodziowy wał. Fala rozlewiska dotarła pod wydmę, a pochłaniała jej ściany tak skutecznie, że wody powodziowe znalazły szybsze ujście do Bałtyku, nie fatygując się starym korytem ku Gdańskowi. W krótkim czasie rzeka wyżłobiła tu głęboką rynnę szerokości ponad 700 m, a cały materiał z mierzei osiadł na dnie zatoki. Przełom przez Mierzeję Wiślaną skrócił jej bieg o prawie 14 km. Wincenty Pol, profesor geografii, zwykle kojarzony z górami, nazwał nowy, krótki odcinek rzeki Wisłą Śmiałą. Ślad tej katastrofy objęty jest teraz, w całości, granicą obszaru Natura 2000 Ostoja w Ujściu Wisły PLH220044, a oprócz tego jest tu drugi obszar naturowy, o nazwie Ujście Wisły, w którym ochronie podlegają populacje wybranych gatunków ptaków. Jest także  faunistyczny rezerwat przyrody Ptasi Raj. Podobno doświadczenie z Wisły Śmiałej umiejętnie wykorzystano kilkadziesiąt lat później pod Świbnem. A jak jest dzisiaj? Czy dzisiaj też potrafimy korzystać z minionych doświadczeń, których owoce mamy w obszarach ochrony przyrody? 

Dzisiaj przełom Wisły Śmiałej ma prawie 2,5 km długości. Wisła w przekopie pod Świbnem i Mikoszewem wpływa w mierzeję korytem ponad 400 m szerokości. Zanim dotrze do wód Bałtyku pokonuje 700 m odcinek mierzei, a następnie ponad 2 km stożek łachy, który sama usypała przez ponad 100 lat. Odcinek Mierzei Wiślanej, na którym wytyczono przebieg planowanego kanału żeglugowego, z Zalewu Wiślanego na Bałtyk, ma około 1,2 km. Długość kanału ma mieć 1,35 km, maksymalna szerokość użytkowa 120 m, a głębokość 5 m. Różnice zajęcia terenu i objętości materiału ziemnego, stojącego na przeszkodzie do morza, są w tych trzech „przełomach” spore.

W umocnionym kanale, odciętym od wód gruntowych, będzie śluza. Jej codzienną funkcją będzie wyrównywanie poziomów wody dla jednostek, chodzących w jedną bądź w druga stronę, między Bałtykiem i Zalewem Wiślanym. Poważną funkcją będzie powstrzymywanie swobodnej, niekontrolowanej migracji wód pomiędzy akwenami. Nie ma w tym żadnego ekologizowania o zasoleniu lub zasłodzeniu. Bywa bowiem tak, że szczególne, a powtarzające się, warunki wodne i atmosferyczne podnoszą stan morza. Napierające wody sztormowe wdzierają się do Zalewu Wiślanego, a dopływające z lądu nie mają ujścia. To miniony, a oby nie przyszły, scenariusz powodzi dla terenów powyżej poziomu morza, i topieli, dla tych leżących poniżej. Śluza w kanale jest niezbędna.

Piasek z mierzei będzie wykopany i przetransportowany. Jego część zasili budowę falochronów, a kolejna trafi na sztuczną wyspę, zaplanowaną na Zalewie Wiślanym. Na sztuczną wyspę będą trafiały też osady wydobyte: z już istniejących torów wodnych, z nowego toru pomiędzy Elblągiem, a przekopem mierzei w Nowym Świecie (kiedyś była tu osada) oraz z portów osłonowych Zatoki Gdańskiej i Zalewu. Wyspa ma być dedykowana ptakom, głównie siewkowym i blaszkodziobym. Nad kanałem będą wybudowane dwa obrotowe mosty, które mają zapewnić ciągły ruch samochodów na drodze do Krynicy Morskiej. Zmiany będą również w ujściu rzeki Elbląg, gdzie nowy most zastąpi stary w Nowakowie. Tu też są planowane prace przebudowy toru wodnego, by jednostki, idące w górę lub w dół rzeki, miały wygodną i  bezpieczną drogę. Przebudowane zostaną niewielkie odcinki leśnych dróg gruntowych oraz drogi gminne. Powstaną wewnętrzne drogi przy kanale żeglugowym, do portu osłonowego i nadbrzeżna, a oprócz tego ścieżki rowerowe i piesze. Na mierzei powstanie kilka budynków obsługi kanału. Ot i wszystko, a jak daleko do pruskiego rozmachu sprzed stu laty.

Dla planowanego przedsięwzięcia sformułowano, w procesie publicznej oceny oddziaływania na środowisko (to właśnie dziadowska agora), 162 warunki jej realizacji (nie licząc podpunktów), co bardzo ucieszyło jej przeciwników. Nabrali po tym pewności, że jej koszty tak wzrosną, że nie wystarczy na nią funduszy, a jeżeli nawet, to utopią one obecnie rządzących. Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach ma 114 stron formatu A4 oraz dwa złączniki. Największą cześć tej decyzji zajmuje uzasadnienie (93 strony), gdzie tłumaczy się rożnym dziadom, że np. zniszczenie, wskutek inwestycji, jednego gniazda łabędzia niemego, które znajduje się w sąsiedztwie obecnego toru wodnego, nie naruszy spójności i integralności europejskiej sieci oraz programu ochrony przyrody Natura 2000. Nie zostaną sprofanowane fundamenty dyrektyw siedliskowej i ptasiej, a Unia Europejska nie zachwieje się w posadach. Proszę uwierzyć, że to nie jest żart, ani przypadek skrajny. Jak tylko przejdzie mi trauma tej lektury, to będę się długo zastanawiał jak ją szanownym czytelnikom opisać (i czy w ogóle), bo naprawdę moim celem nie jest ośmieszanie ochrony przyrody. Mamy zatem: 24 warunki ogólne, 49 warunków powodowanych ochroną cennych wartości przyrodniczych, 4 warunki dla kompensacji zniszczonego fragmentu wydmy szarej i 23 warunki dla prac w granicy rezerwatu przyrody Zatoka Elbląska. Opracowano także 46 punktową listę warunków ochrony środowiska dla projektów budowlanych: portu osłonowego, kanału żeglugowego przez Mierzeję Wiślaną, stanowiska postojowego jednostek na Zalewie Wiślanym, układu drogowego i mostowego przy kanale, toru wodnego na Zalewie Wiślanym i na rzece Elbląg, sztucznej wyspy, nowego mostu w Nowakowie i dróg dojazdowych. By sprawdzać czy prognozowane zmiany nie przekroczą oczekiwań zalecono ich monitoring, spisany w 36 punktach dodatkowych.

Jarosław Kaczyński, kilka miesięcy przed wydaniem tej decyzji, wbił łopatę w piasek Mierzei Wiślanej. Ziemia zadrżała. Wysłany tym gestem sygnał zelektryzował samozwańczych cesarzy ludzkich umysłów, nawet w najdalszych krańcach nowego świata.    

 

Obwieszczenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Olsztynie z dnia 05 grudnia 2018 r., znak WOOŚ.4211.1.2017.AZ.68

 

 

---

tagi: ochrona przyrody  mierzeja wiślana  przekop 

	Greenwatcher
	21 stycznia 2019 08:09

41     3428    11 zaloguj sie by polubić