– To jest pierwsza ryba. Pierwszego dnia.

– Ile? Trzy godziny, cztery, pływamy?

– No.

– Widzieliśmy większe, ale ciężkie do współpracy są te dwójki teraz w tym roku, niestety. Wszyscy o tym wiedzą, nie chcą te ryby za bardzo brać …

To jest fragment rozmowy dwóch wędkarzy po złowieniu suma. Wyciągnięta z wody ryba leży krótko na dnie łodzi. Parę ujęć i po chwili dwumetrowy kolos (dwójka) wraca żywy do wody. Na pożegnanie chapnie boleśnie łowcę za przedramię, po czym majestatycznie zniknie w ciemnej głębinie wody. Kiedyś pomyślałbym, że takie sceny można podziwiać tylko w dalekiej dziczy, hen za siedmioma górami. Tymczasem w tle wędkarzy, w kadrze amatorskiego nagrania, widać Basztę Sandomierską i Królewski Wawel. To jest centrum Krakowa, rzeka Wisła, a film na YT. Jest sierpień tego roku. Spacerowy stateczek z turystami przepływa obok. Na moście Grunwaldzkim korek. Turyści spacerują pod Smoczą Jamą.

Oglądałem podobne filmy z Odry, Warty, Parsęty, Bugu i innych. Podziwiam te wędkarskie przygody, okoliczności przyrody i ludzi. Są wśród nich zwykli wędkarze, a bywa że właściciele sklepów wędkarskich oraz producenci zanęt i przynęt. Są i łowcy okazów: troci, łososi, brzan. Są karpiarze czy wspomniani wyżej sumiarze, zaopatrzeni w echosondy, monitory, kamery, drony. Lubię te filmy również dlatego, że porządkują hierarchię celów i możliwości w ochronie środowiska, są jakby odtrutką na profesjonalne filmy przyrodnicze. Te, dzięki naukowej wiedzy, sprzętowi, umiejętności operatorów oraz montażystów, sięgają wyżyn dokumentowania raju na Ziemi. Konterfekt przyrody w tych filmach jest paraliżująco niebiański. Cóż z tego, jeśli tak naprawdę są ponure i przewidywalne. Nagrany i wyświetlony obraz przyrody ma zachwycać, ale tylko po to by za chwilę treść filmu uczyniła widza winnym zniszczenia tego co widział. To ostatnie kadry, ostatnich zakątków dzikiej przyrody – jak zapewnia lektor, niczym chór w antycznej tragedii – pamiątka po życiu na Ziemi, które przepadło lub właśnie przemija. Amplituda emocji od raju do piekła.

Kiedyś przepadałem za serią filmów przyrodniczych BBC. Czekałem na kolejne odcinki od niedzieli do niedzieli. Mam wrażenie, że w tych najnowszych pedagogiczna misja pobudzania ludzkich sumień nieznośnie przeważa na przyrodniczą fabułą. Może przesadziłem, ale na pewno jakaś granica wzbudzania emocji została przekroczona. Kto lub co ją przekroczyło? Czy katastrofalny stan przyrody czy producent, oglądający świat przez wskaźniki oglądalności? Czy jest to jeszcze dokument czy sensacja, na potrzeby produkcji i sprzedaży, którą ogląda się i traktuje jak kolejny odcinek przygód Bonda? Jamesa Bonda. Może wątki poznawcze filmów się wyczerpały, bo ile razy można oglądać tłuste morsy arktyczne? No, ale jeśli te morsy rzucają się z klifu, spłoszone przez niedźwiedzie polarne, a spektakl dramatu jest ufundowany przez – uwaga – globalne ocieplenie, to mamy poprawny w wymowie, antropogeniczny obraz dokonującej się tragedii. David Attenborough pokazywał te morsy na jakimś światowym forum ekonomicznym. To co na mnie zrobiło wrażenie, to wzruszenie i łzy kobiet, które to oglądały.

Jakiś pastisz filmów sensacyjnych zawierał wątek z licznikiem zabitych. Strzał, trup, licznik i rekord. Teraz podobny licznik można by wmontować w niemal każdy film przyrodniczy. Niedawno oglądałem jakiś nowy o życiu, a właściwie śmierci, Wielkiej Rafy Koralowej. Przepiękne zdjęcia. Zawsze mnie zadziwia z jakich archiwów wyciągnięto te kadry, bo przecież niemożliwym jest by to wszystko jaszcze istniało na sponiewieranej przez człowieka planecie. Tylko w dziesięciu minutach, godzinnego filmu, naliczyłem kilkanaście wspomnień o zanieczyszczeniu oceanu i katastrofalnej zmianie klimatu. Jest rekord. Nie na końcu filmu, jak to dawniej bywało, ale już na samym początku. Wątek sensacyjny pobudzał także obraz trudnej pracy naukowców. Oto badacze, którzy chcą ocalić koralowce, odławiają ich zapłodnione gamety by je przewieźć w miejsca niezagrożone. Jest noc, wzmaga się fala, a z tyłu kadru błyskawice i nadciągająca burza. Czy zdążą? Uf, zdążyli. Uratowali siebie i parzydełkowce. Te ostatnie także ratują Ziemię, bo wiążą w osadzie szkodliwy, wyprodukowany przez człowieka, dwutlenek węgla. Tak sobie myślę, że koralowce z okresu jury, te którym zawdzięczamy część skał wyżyny Krakowsko–Częstochowskiej, zapewne unieszkodliwiały zabójczy oddech dinozaurów. Dość żartów, bo sprawa jest poważna. Jeden z naukowców poświęcił takiej robocie aż czterdzieści lat swojego życia. By kontynuować jego dzieło, młodsi adepci nauki przybywają na Rafę nawet z dalekich Stanów Zjednoczonych. Ofiarowanie godne podziwu – nie mogę się powstrzymać od zazdrosnej złośliwości.

Nie zawsze oskarżycielska gawęda filmu, skierowana do widza, zgrywa się z obrazem. Nawet niezbyt uważne oko może dostrzec na planie nie tylko nocne błyskawice, ale wielkie, spalinowe silniki na łodziach i pontonach naukowców. Nieopodal, znakomicie wyposażony statek badawczy, laboratoria na wodzie i na lądzie, podwodne roboty i zdalnie sterowane kamery, pracujące w największych głębinach. Ten najwyższej klasy sprzęt nie pochodzi z energetycznego i surowcowego końca świata, ale z krajów uznawanych za czempionów w produkcji dwutlenku węgla. To niedościgniona, przez resztę świata, czołówka konsumentów energii i emisji tego co zwie się zanieczyszczeniem. Jednak, żaden z bohaterów opowieści nie ma z tym problemu, a przynajmniej nie wspomina o tym narrator filmu. Wyobrażam sobie, że jeśli piją drinki, lamentując w klimatyzowanej mesie nad blednącą rafą, to tylko przez papierowe słomki, by ocalić ocean. Nauka już dawno uporała się z problemem jej wpływu na obiekt badań i nie musi się przed nikim tłumaczyć. Rozgrzesza ją misja poznania świata i potrzeba edukacji mniej świadomego pospólstwa. Tyle, że ten przywilej nie jest ekskluzywny i nie usprawiedliwia oskarżycielskiego tonu wobec reszty świata, która uwalnia zabójcze gazy.

Nie zawsze też naukowa diagnoza i prognoza stanu przyrody nadąża za kasandrycznym przekazem filmu. Oto najmniejszy z lwów morskich, uszanka galapagoska, poluje stadnie na tuńczyka żółtopłetwego. Po raz pierwszy widzowie mogą oglądać niezwykły spektakl połowów w mikrofiordach i zatoczkach skalistego wybrzeża, niezamieszkanej przez ludzi, wyspy. Po raz pierwszy dlatego, że pierwszy raz jest tu ekipa telewizyjna i biolodzy morza. Nikt wcześniej nie wiedział o takim zachowaniu uszanek oprócz tubylczego rybaka. Było to dla niego zjawisko tak zadziwiające, że dał znać o nim komu trzeba i tak się zaczęło. Na wyspę przybywają filmowcy i naukowcy. Trwają przygotowania do nagrania. Rozpoznawany jest teren, ustawiane są kamery. Wyspa nie jest gościnna, a pogoda coraz gorsza. Oczekiwanie na uszanki i tuńczyki trwa wiele tygodni. Budowanie napięcia przed kulminacyjną sceną odsłania przed widzem trochę warsztatu filmowców, nagrywających wielkie widowiska przyrody. Jednak zwierzęta długo się nie pojawiają, a czas ekipy może zostać zmarnowany. Brak cierpliwości czy potrzeba wzbudzenia dodatkowej emocji wkłada w usta narratora filmu usprawiedliwienie nieobecności morskich stworzeń: to przez zmiany prądów, spowodowane zmianami klimatycznymi. Zadziwia mnie ta łatwość „globalnego” wnioskowania. Wreszcie są i warto było czekać. Oglądamy nie tylko zadziwiającą zwinność uszanek, ale taktykę i komunikację zbiorowego polowania. Cudowne, niesamowite zjawisko otwierające nowe horyzonty poznawcze i przestrzenie badań. Cóż z tego, skoro to wszystko zginie. Lektor – znakomita w tej roli Krystyna Czubówna – smutnym głosem przypomina konsekwencję globalnego ocieplenia klimatu. Wzrastający poziom morza zatopi wkrótce skaliste pułapki uszanek. Wybrzeże wyspy, a pewnie i ona cała zniknie pod wodą. Wszystko przepadnie. Wydawałoby się, że skoro ktoś tu jest pierwszy raz, i to ledwie kilka tygodni, to winien być co najmniej powściągliwy w ocenie tego co widzi oraz co prognozuje, ale nie. Po raz wtóry, chwalebna misja ratowania planety, nie tylko rozgrzesza, ale uwalnia od reguł rzetelnego dowodzenia, a nawet myślenia. Siedząc przed ekranem mogę sformułować równie błyskotliwą diagnozę: to właśnie podnoszący się poziom oceanu utworzył warunki dla polujących lwów morskich. Poziom wnioskowania taki sam. Niski.

Odcinek z łowami uszanki galapagoskiej pochodzi z drugiej serii filmów BBC pt. Błękitna Planeta. Wyemitowano ją po raz pierwszy w roku 2017, a przygotowywano aż cztery lata. Być może dlatego jest w niej więcej wspomnień o globalnym ociepleniu niż o globalnych zmianach klimatu. To subiektywna obserwacja przyspieszającej ewolucji „globalnych” haseł ochrony środowiska, które trawione przez popkulturę, zawlekane są, moim zdaniem w nadmiarze, np. do filmów przyrodniczych. Od przeludnienia, przez oziębienie i ocieplenie, aż po wspomniane zmiany klimatu. A przecież towarzyszyły im pomniejsze, ale współbytujące, alerty jak choćby dziura ozonowa, kwaśne deszcze czy będąca ciągle na topie emisja dwutlenku węgla. Mam wrażenie, że ich publiczna żywotność jest coraz krótsza, ale nie wiem czy z powodu pokonania kolejnego problemu, jak bossa w platformówce, czy zapotrzebowania na wyższy poziom horroru. Nie przypominam sobie by w pierwszej serii, The Blue Planet, z roku 2001 było takie nasycenie lęku i strachu jakie jest w drugiej. Nawet jeśli jest to uzasadnione to skutecznie obezwładnia, czyni bezradnym wobec skali problemu, a pewnie nie o to chodzi.

Po emisji The Blue Planet II, jak przeczytałem w Wikipedii, królowa Elżbieta II wydała zakaz stosowania plastikowych butelek i słomek w królewskich posiadłościach. Było tam jeszcze parę innych, równie „doniosłych”, przykładów reakcji na film, ale redaktorzy hasła albo zbagatelizowali zagadnienie, albo rzeczywiście nie było o czym napisać. Jestem jednak przekonany, że uboczny skutek kasandrycznej wymowy podobnych produkcji jest dalece bardziej poważny, co nie znaczy że największa na świecie flota rybołówcza z Chin zaprzestanie lub choćby zmniejszy odłowy. Na horyzoncie majaczy bowiem kolejne hasło ekologizmu – neutralność ekologiczna, a bombardowanie lękiem o los życia na Ziemi bardzo sprzyja temu oksymoronowi.

Nie chodzi już o daleką Rafę czy Amazonię lub Arktykę, ale o nasze najbliższe sąsiedztwo. Nie wystarczy bowiem złapać wielkiego suma w Wiśle by lec w spokoju na zielonych pastwiskach. To, że przyroda adoptowała do warunków przez nas ukształtowanych okazuje się niewłaściwe, niekorzystne, niechciane, a przede wszystkim niewystarczające. Etap wezwań o czystą wodę i powietrze itp. mamy już za sobą. Coś tam próbowaliśmy, niekiedy osiągnęliśmy, ale horyzont celów został znów przesunięty. Zjawi się bowiem nad Wisłą ktoś utytułowany lub nie, a na pewno przekonany lub opłacony przez misję, który powie, że kiedyś przy skale Wawelu to były szlachetne pstrągi i łososie, a nie te pospolite leszcze i płocie. I trudno będzie temu zaprzeczyć, bo pewnie tak było. Tyle, że to kiedyś to było jak Kraków liczył może tysiąc mieszkańców, a nie blisko 800 tys. jak obecnie. Zgodnie z nowym wyzwaniem ten prawie milion osobników dużych ssaków jednego gatunku, w kolonijnym, miejskim zgrupowaniu ma się stać neutralny. Nie jest to możliwe bez depopulacji, ale nie tylko to jest istotne. To co bardzo szkodzi i zniechęca do ochrony środowiska to wywołana kompulsywną emocją irracjonalność oczekiwań i stawianych celów.

Dwumetrowy sum spod murów zamku cieszy mnie nie mniej, a nawet bardziej, niż harce uszanki galapagoskiej. Wysiłek w utrzymanie jego biotopu, w Wiśle pod Wawelem, jest o wiele bardziej wymagający niż zachowanie przyrody sławnych Wysp Żółwich. Nasza uwaga i wrażliwość kierowana jest w dalekie, egzotyczne strony oraz na globalne problemy, ale potencjał zagrożenia dla przyrody jest większy pod Krakowem niż na Galapagos. Życie tutejszego suma jest bardziej niepewne niż lwa morskiego, czego doświadczyliśmy w Warszawie, ale o tym filmu, wyciskającego łzy wzruszenia, nikt nie zrobi.

 

https://www.youtube.com/watch?v=fhINqWW40YQ

 

 

---

tagi: ochrona przyrody  ochrona środowiska  bbc  wisła  galapagos 

	Greenwatcher
	17 października 2020 07:03

42     2112    18 zaloguj sie by polubić