Dotychczasowe doświadczenie oddziaływania i roli jaką pełnią elektrownie fotowoltaiczne w krajobrazie, eksponuje ich pozytywne cechy dla wzbogacenia przyrody w dawnych terenach rolniczych lub rekultywowanych. Krytycy tych badań oraz kontestatorzy tych elektrowni wspominają, że są one wykonywane na zlecenie ich właścicieli, a przez to są obarczone skazą oczekiwanego, dobrego wyniku. Mimo, że to doświadczenie jest krótkie to zarysowują się już trendy wzbogacenia bioróżnorodności. Na gruncie pod i między panelami fotowoltaicznymi, który  posiada fizjonomię łąki, wzrasta, z każdym rokiem, liczebność i częstość występowania reprezentantów poszczególnych gatunków. Ten efekt był oczekiwany, bo można było się spodziewać, że jeśli pozostawi się porolny, sporadycznie koszony, nieużytek wśród wielkopowierzchniowych gruntów ornych, to z czasem będzie to enklawa o wyższej wartości przyrodniczej niż jego sąsiedztwo.

Prognoza poprawy różnych wskaźników bioróżnorodności nie była trudna, bo nie brak było badań i publikacji, które opisywały to co się dzieje na porzuconych użytkach rolnych. Inwentaryzacje przyrodnicze niemal zawsze potwierdzały, że zdziczałe pola tętnią życiem bezkręgowców, gadów, ptaków i drobnych ssaków, których tu wcześniej nie było. Na tym tle, a ledwie wspominając kolonizację ugorów przez lekkonasienne drzewa oraz krzewy, warto wyeksponować, że rzekomo upośledzona i kaleka przyroda, ponoć nie dająca sobie rady z ludzkim wirusem, pozostawiona sama sobie, dziczeje w najlepsze i bez niczyjej pomocy. Może ktoś zapyta: – a miałoby być inaczej? – to oczywiste, że ugór musi zdziczeć. Istota jednak w jakości, w tempie, w rozmiarze w jakim to dziczenie się dokonywało i dokonuje.

Otóż gdyby przyroda była faktycznie na skraju zdolności przetrwania, to kolonizacja i zadomowienie dzikich gatunków, na porzuconych polach i w elektrowniach, byłyby powolne – nawet niemożliwe, gdyby gleby były zdegradowane, a w okolicy nie było refugiów, z których dokonywałaby się ekspansja. Wprawdzie sozologowie korzystają z szeregu wyspecjalizowanych sposobów oraz bioindykatorów oceny stanu przyrody i środowiska, ale przecież każdy może ocenić ten stan, w sposób uproszczony, właśnie w trakcie  obserwacji dziczejących pól i łąk.

W wielu przypadkach proces  spontanicznego dziczenia gruntów rolnych, dążący do postaci lasu, a szczególnie dziczejących użytków zielonych, był i jest traktowany jako niekorzystny. To jest oczywiste z perspektywy rolnika i bezpieczeństwa żywnościowego. Jest to oczywiste także dla ochrony przyrody, choć jej karykaturalny erzac próbuje drzewa i las ubóstwić. Proces dziczenia, mimo że naturalny, stanowi jedno z poważniejszych wyzwań ochrony przyrody, odkąd bardzo szeroko pojmowana bioróżnorodność stałą się podstawową miarą jej stanu. Nie raz i nie dwa wspominałem, że w obszarach ochrony przyrody, z Białowieskim Parkiem Narodowym na czele, problem ochroniarskim jest dziczenie dawnych pól, łąk i pastwisk, a nie stan lasów. Las jest zabójczy dla gatunków terenów otwartych. 

Wspomniane obserwacje i pozyskane doświadczenie nie pozostawiały wątpliwości, że zamiana użytkowania gruntów ornych na długotrwałe utrzymywanie niskiej roślinności zielnej w elektrowniach fotowoltaicznych musi spowodować pozytywne rezultaty dla dzikiej przyrody. Sprzyja temu ekstensywne użytkowanie. Koszenie pod i między rzędami paneli fotowoltaicznych nie wynika z potrzeby pozyskania siana, ale ma zapobiegać wspomnianej kolonizacji drzew i krzewów, które wzrastając, zacieniałyby światłoczułe warstwy paneli.

Jednym z gatunków skutecznie kolonizujących i zadomawiających się w elektrowniach fotowoltaicznych jest dobrze znana jaszczurka zwinka. Trawiasta murawa elektrowni, częściowo zacieniona i nasłoneczniona, oferuje zróżnicowany biotop dla bezkręgowców, a właśnie na nie poluje ta jaszczurka. Metalowe konstrukcje i lekko utwardzone kruszywem wewnętrzne drogi i place oferują miejsca, w których to zmiennocieplne zwierzę może się wygrzewać. Herpetolodzy, a w zasadzie reptilolodzy, zauważyli, że jeśli w okolicy zakładanej elektrowni był jakiś, choćby niewielki, przyczółek tej jaszczurki, to w miarę szybko trafiała ona na nowe żerowisko w sąsiedztwie paneli. Takim przyczółkiem może być miedza, otoczenie rowu melioracyjnego, śródpolne czyżnie czy skraj suchego lasu lub zadrzewienia. To co interesujące w przypadku zwinki, to nie tylko tempo zajmowania murawy w elektrowni czy okoliczne refugia tego gada. Przyrodników ciekawi na przykład trasa wędrówki tych zwierząt i wszystkie przeszkody, które pokonują zanim dotrą do nowego siedliska.

Istotnym problemem badawczym jest jakość tego co jaszczurka zastanie na miejscu i jak to zaadoptuje. Od dawna wiadomo, że siedliska można podzielić na co najmniej dwa rodzaje, na źródła i ujścia. W uproszczeniu – siedliska o charakterze źródłowym to takie w których populacje osiągają sukces w postaci nadmiaru osobników, zdolnych do migracji i kolonizowania innych siedlisk. Siedliska ujściowe to siedliska pułapkowe. Jeśli trafiają do nich migranci, to co najwyżej na krótko, bo nie znajdą tu sprzyjających okoliczności do bytowania i dalszej dyspersji. Ta wiedza jest znana i dlatego naukowcy badają co sprzyja, a co nie sprzyja zwince oraz co należy zrobić by nowe siedlisko w elektrowni fotowoltaicznej nie było dla jaszczurki antropogeniczną, śmiertelną pułapką.

Wśród wielu zwierząt terenu elektrowni, wzbudzających zainteresowanie naukowców, największe powodzenie mają ptaki. Odnotowywana jest obecność gatunków, liczebność ich reprezentantów, adoptowanie do nowej formy użytkowania przestrzeni. Infrastruktura przemysłowa elektrowni w krajobrazie rolniczym oferuje nowe siedliska dla ziarnojadów, w których diecie przeważają nasiona, oraz dla gatunków, jak np. srokosz czy gasiorek, które preferują owady i małe kręgowce. Atrakcyjne łowisko odnajdują w elektrowni także większe ptaki drapieżne, jak np. myszołów, które wykorzystują wysokie elementy elektrowni jako miejsce zasiadki. Są też ptaki które gniazdują na ziemi pomiędzy rzędami paneli fotowoltaicznych oraz na samych konstrukcjach. Wyniki badań odnoszone do stanu sprzed inwestycji lub porównywane z przyrodą sąsiedztwa użytków rolnych potwierdzają przewagi nowych biotopów w elektrowni. Jest to też argument wykorzystywany w różnego rodzaju ekspertyzach i raportach oddziaływania elektrowni na przyrodę, konfrontowany ze skutkami oddziaływania rolnictwa lub turbin wiatrowych. 

Niekiedy wyniki obserwacji kierują uwagę ku możliwym oddziaływaniom pośrednim. Niech za przykład posłużą dudki i dzięcioły zielone, żerujące na wykoszonej, niskiej runi elektrowni. Tylko wspomnę, że kilka dekad wstecz ptaki te były rzadko widywane, a postępujące zmiany w rolnictwie miały ten stan jeszcze pogorszyć. Obydwa gatunki posiadają zdolność wyszukiwania i zdobywania pokarmu spod powierzchni ziemi, gdzie bytują larwy niektórych owadów w tym popularne, a nielubiane pędraki. Nielubiane, bo powodujące szkody w uprawach. Pędraki uszkadzają także przydomowe trawniki, murawy boisk sportowych i wielkich pól golfowych, gdzie bez środków zwalczania stanowią wielkopowierzchniową plagę.

Obecność dudków i dzięciołów, żerujących na larwach, może sygnalizować ogrodnikom, rolnikom i leśnikom, sąsiadującym z elektrownią, problem z którym dotąd potrafili sobie radzić, a w nowych okolicznościach może już tak nie być. Na polu, gdzie powstała elektrownia, były stosowane zabiegi agrotechniczne i środki ochrony roślin, redukujące szkodniki – w tym pędraki. I jedno i drugie nie będzie stosowane pod panelami fotowoltaicznymi. W tych sprzyjających okolicznościach mogą powstać, w bliskości lasu, sadów, ogrodów i użytków rolnych, niezwalczane pędraczyska, z których co roku, a intensywnie co kilka lat będą wylatywały dorosłe osobniki chrząszczy żerujące na liściach. Po dwóch, trzech tygodniach obżarstwa wrócą one z koron drzew na ziemię, gdzie założą kolejną podziemną kolonię, ot choćby na polu ziemniaków lub w uprawie leśnej.              

Ta mała cząstaka wyników i zaiteresowań badawczych, z dużych interdyscylinarnych projektów, może się wydawać błaha i niepoważna. Gdzież tym badaniom do śledzenia słoni lub waleni czy spektakli ekologistów na dachach ministerstw lub kominach chłodniczych. Nie ma w tym ani egzotyki, ani widowiska, ani emocji. No i jeszcze te obleśne pędraki.  A jednak ma to ma o wiele więcej wspólnego z ekologią, biologią i wreszcie sozologią niż się wydaje. Możemy spojrzeć na doniesienia o bioróżnorodności elektrowni fotowoltaicznych poprzez obecność refugiów i stanu przyrody w okolicy. Jej obraz okaże się wtedy inny niż powszechny przekaz pełen katastroficznych wizji. Możemy też postrzegać elektrownie fotowoltaiczne jako stanowiska biotopów innych niż te na polach ornych, a te jako bardziej sprzyjające dzikiej przyrodzie.       

Jest to jednak mniej ważne jeśli uświadomimy sobie, że same badania takich drobiazgów stają się standardem postepowania przy ocenie skutków przedsięwzięć. I to nie tylko w dziedzinach rolnictwa i leśnictwa, gdzie były one oczywiste i od dawana stosowane. Jeszcze kilkanaście lat temu, a na pewno kilka dekad wstecz, oddziaływanie nowych inwestycji interesowałoby niewielu, a najczęściej tylko tych, którzy odczuli by ich skutki – już post factum feralnej inwestycji. Przyjmowanie perspektywy postrzegania świata innej niż nasza, na przykład jaszczurczej, a tym bardziej zastosowanie rozwiązań inwestycyjnych jej sprzyjających nie było praktykowane, a co najwyżej sygnalizowane. To jest coś co warto docenić i mieć w pamięci, gdy ktoś zechce naszego poświęcenia dla ratowania planety, walki z klimatem czy odwrócenia wagi w hierarchii stworzenia.  

Nie jestem zwolennikiem elektrowni fotowoltaicznych i nie o tym jest ten tekst. Była ona tylko przykładem ilustrującym mało dostrzegane zmiany otoczenia i naszego postępowania. Przykład przypadkowy, ale o tyle aktualny, że już za chwilę elektrownie fotowoltaiczne staną się wysokoenergetyczną pożywką w rozgrywkach konfliktów społecznych, w których przyroda i krajobraz będą tylko tłem i narzędziami w polu gry. Nikt nie bada pozytywnego wpływu elektrowni fotowoltaicznych na ludzi. Wpływ negatywny jest raczej bagatelizowany, a z całą pewnością nieuzbrojony przepisami o ochronie kondycji człowieka. Nie ma na przykład minimalnej normy odległości tych instalacji od ludzkich siedzib. Sielski krajobraz wsi będzie się zminiał, bo nazaiemne elektrownie fotowoltaiczne wymagają dużych powierzchni. Otoczone polami rubieże przedmieść nie będą takie jak dziś, bo renta z 1 ha elektrowni może się okazać większa niż z pola o słabej glebie. Sprzyjać temu będą restryktywne dawki nawożenia i zastosowania środków ochorny roślin, które czynią rolnictwo coraz mniej dochodowym, a coraz bardziej ryzykownym. Ci, którzy byli wcześniej emisariuszami i heroldami tzw. ekologii, zielonych technologii, zeroemisyjności itp. teraz będą obrońcami tych, pod których okna zbliżą się wielohektarowe elektrownie. Na konflikcie zbija się większy kapitał niż na jego zapobieganiu, a w tym względzie nic się nie zmieniło.  

 

 

   

---

tagi: inwestycje  przyroda  konflikt   elektrownie fotowoltaiczne  ochorna przyrody 

	Greenwatcher
	21 sierpnia 2021 08:14

24     1519    9 zaloguj sie by polubić